motocykl excelsior

Jeden z pierwszych motocykli przystosowanych do jazdy po luźnej nawierzchni.
The Excelsior Motorcycle Company był jednym z pierwszych brytyjskich zakładów, gdzie rozpoczęto produkcję motocykli. Doświadczenia z jednośladami zaczęto zbierać od roku 1974 gdy w Coventry, pod pierwotną nazwą Bayliss, Thomas and Co. produkowano pierwsze rowery. Gdy w roku 1896 pojawiły się pierwsze motocykle, w swoich modelach Excelsior wykorzystywał silniki innych producentów, a przede wszystkim Japa.

W roku 1910 firma zmieniła nazwę na Excelsior Motor Co., by po I wojnie światowej klientom oferować pełna gamę motocykli z silnikami marek Jap, Blackburne i Villiers - o pojemnościach od 98 cm3 do 1000 cm3. Excelsior bardzo mocno angażował się w produkcję egzemplarzy wyścigowych i brał czynny udział w zawodach TT - uwadze szefów nie uciekła moda na dirt - track, stąd w ofercie firmy był specjalny żużlowy motocykl.
Wprowadzony w 1925 roku Super X był pierwszym z klasy amerykańskich 750 cm3. Za jego śladem, wkrótce na rynku pojawiły się Indiana i  Harley.
Na początku były to potężne maszyny o pojemności nawet do 1000ccm i właśnie na takim "wielkim potworze" Maldwyn Joens jako pierwszy pokonał wiraż techniką ślizgu kontrolowanego.
Jednym z pierwszych motocykli był Super X, który nie miał konkurenta na rynku. Silnik posiadał rozrząd JOE. Ciekawostką Excelsiorów było urządzenie ułatwiające rozruch. Specjalny mechanizm w układzie rozrządu powodował uchylenie zaworów przez pierwsze ćwierć skoku rozrusznika nożnego.
Zachęcony sukcesem "750" Super X, Indian wprowadził Scouta 101 o tej samej pojemności. W odpowiedzi Excelsior przekonstruował swój model w 1929 r. W wyniku modernizacji podwozia motocykl otrzymał obniżoną ramę i kroplowy zbiornik. Zbiornik składał się z dwóch części. W jednej mieściło się paliwo, druga oprócz benzyny mieściła również zbiornik oleju. Maszyna osiągała 20 KM. Ważący 204 kg motocykl mógł rozpędzić się do 105 km/h.

Najbardziej znanym modelem na żużlowych torach był zmodernizowany Super X o nazwie Excelsior Big-Valve "X". Motocykl ten stał się poważnym konkurentem dla wspomnianych Indiana i Harleyów i to dzięki niemu prace nad kolejnymi modelami nabierały szybszego tempa. Motocykl ten był wyposażony w dwucylindrowy silnik w układzie widlastym, a od innych motocykli wyróżniał się ogromną średnicą zaworów 2-1/8''.
Produkcja modelu Super X zakończyła się w 1932 r. wraz z zamknięciem firmy Excelsior. Zasłużona marka nie zdołała obronić się przed skutkami wielkiego kryzysu. Na placu boju pozostały tylko dwie firmy Indian i Harley Davidson. A W ramach Excesiora montowano silniki JAP-a.

Jednak zanim zamilkły Excelsiory na dobre konstruktorzy fabryki w kolejnych swoich projektach wykorzystali wszystkie dotychczasowe doświadczenia z Indiana i  Harleya i tak powstały dwie inne maszyny
Excelsior Mk1 (na zdjęciu obok) - motocykl wyposażony tradycyjny, górnozaworowy silnik Japa o pojemności 500 cm3 osiągał maksymalną moc 40 KM przy 6.000 obrt./min., przy stopniu sprężania mieszanki 14:1. Podwozie wyposażono w przedni widelec teleskopowy. Rama, dla podkreślenia wartości estetycznych posiadała elementy wykończone w chromie. Mk1 był w pełni ukształtowanym motocyklem tzw "nowej ery" -- z wszelkimi charakterystycznymi elementami współczesnych motocykli żużlowych: mały bak, przednie amortyzatory, wielotarczowe sprzęgło (Excelsior wykorzystywał sprzęgła Ferrodo, napęd na tył przekazywany za pomocą łańcucha Renold).
Excelsior Mk2 Machine - to co "tygryski" lubią najbardziej - standardowo motocykl wyposażony w silnik Japa - w kolejnym modelu Anglicy ekstremalnie odchudzili podwozie z każdego zbędnego kilograma wagi - na bardzo lekki motor mogli pozwolić sobie tylko mistrzowie "czarnej nawierzchni" . Mk2 ze względu na swoja wagę nie był łatwy w prowadzeniu, dlatego od zawodników wymagał bardzo zaawansowanych umiejętności żużlowych.

Jak już wspomniano po zamknięciu produkcji silników w nadwoziu Excelsiora montowano silnik JAP-a. Mariaż ten był na tyle skuteczny, że konstrukcja ta podbijała przez wiele lat żużlowy świat motoryzacji. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że Excelsior wypromował JAP-a, bowiem w pierwszym okresie ery rama Excelsiora była standardowym podwoziem do silnika JAP . To motocykle Excelsiora wespół z JAP-em podbiły i zrewolucjonizowały brytyjskie tory żużlowe.
Pierwsze motocykle w układzie rama Excelsior + silnik JAP wykorzystywały założenia konstrukcyjne podwozia motocykla Rudge - a sama rama wyróżniała się charakterystycznym wystrojem - motocykl malowano na czerwono - stąd często można było spotkać się z obiegową nazwą "strażackiej maszyny".

Excelsior radykalnie zmienił kształt konstrukcji po uzyskaniu cennych wskazówek Maxa Grosskreutza, zawodnika, który przekazał firmie własne doświadczenia z toru, a potem  opracował projekt ramy według własnej konstrukcji. Podpora i była gwiazda zespołu Asów z Belle Vue zaprojektował ramę, która w odróżnieniu do standardowych motocykli Exelcior - Jap miała zmienione umiejscowienie silnika. Dodatkowo, kilka lat później zawodnik-konstruktor wyjawił kilka innych szczegółów tajemniczej maszyny, a mianowicie to iż rama była zdecydowanie lżejsza niż u konkurentów, a ponadto w swoim silniku JAP zawodnik używał innych tłoków.
Zdaniem Grosskreutza, co zresztą potwierdziło się na torze, zmiany w ułożeniu silnika i usprawnienia w silniku pozwoliły mu uzyskać przewagę nad konkurentami na co najmniej 3 lata, nim większość rywali się połapała w czym tak naprawdę tkwi jego przewaga.
Pech w postaci kontuzji uniemożliwił zawodnikowi Belle Vue zdobyć indywidualny mistrzowski laur w najlepszym dla niego sezonie w roku 1936, ale swoją maszynę użyczył Blue Wilkinsonowi. Sukces Wilkinsona spowodował, iż nowym rozwiązaniem ramy zainteresowały się firmy produkujące motocykle żużlowe, a projekt szybko skopiowano. W doniesieniach prasowych i artykułach opisujących pionierskie lata dirt - tracka często można spotkać maszynę z ramą Grosskreutza pod nazwą "Pinto".

Ostatecznie, na przełomie lat 1964-1965 zaprzestano produkcji w fabryce z Coventry.

Wiele lat później w 1998 roku podjęto próbę ponownego rozpoczęcia produkcji motocykli Excelsior i być może w kolejnych latach powrócą one na światowe drogi. Na razie jednak pamiętamy tę markę przede wszystkim z okresu rywalizacji z maszynami Indian i Harley Davidson.

Zdjęcie i opis pochodzi z książki
Dirt - Track żużel lat przedwojennych
z prawej Excelsior Big-Valve X z lewej Excelsior MK1