PRODUCENCI
Jawa, GM, NEB

UŻYTKOWANIE - PARAMETRY
Bardzo ważnym zespołem w motocyklu żużlowym jest sprzęgło, które pracuje w bardzo ciężkich warunkach. Stan techniczny i jakość sprzęgła decyduje na starcie o szybkości wyjścia spod taśmy. Motocykl żużlowy nie ma skrzyni biegów i jest ono jedynym pośrednikiem przeniesienia obrotów z silnika na tylne koło motocykla, dlatego aby nie spalić sprzęgła, motocykl należy rozgrzewać wysprzęglony na podstawce, tak żeby kosz sprzęgłowy obracał się razem z tarczami.

Mechanizm sprzęgłowy motocykla żużlowego jest tzw. sprzęgłem suchym i zbudowane jest z korpusu, wałka sprzęgłowego z popychaczami oraz sprzęgła właściwego. Z kolei sprzęgło właściwe składa się z kosza sprzęgłowego, zabieraka, tarczek sprzęgłowych oraz zabieraka (piasta), docisku sprzęgła, sprężyn, szpilek. Niemal wszystkie te elementy umieszczone są w koszu sprzęgłowym za którym znajduje się zębatka z łańcuchem sprzęgłowym za pomocą którego przekazywane są obroty silnika na kolejne przekładnie zębate i za pomocą łańcucha tylnego na tylne koło motocykla. Zatem zadaniem sprzęgła jest przekazywania momentu obrotowego. Inaczej mówiąc jest to zespół części służących do połączenia dwóch niezależnie obrotowo osadzonych wałów, czynnego - napędowego i biernego - napędzanego, w celu przeniesienia momentu obrotowego. W żużlówce zastosowanie mają sprzęgła poślizgowe, w których przeniesienie mocy następuje poprzez powierzchnie cierne. Owe powierzchnie stanowią dwa rodzaje tarczek sprzęgłowych (ferodowe i Harushi) oraz aluminiowe przekładki. Kompletny wkład sprzęgłowy składa się z trzech przekładek oraz czterech tarczek sprzęgłowych, których konfiguracja zależy od preferencji zawodnika np. dwóch ferodowych oraz dwóch Harushi, a do oczekiwanych efektów dostosowanych do stylu jazdy, zawodnik musi dojść metodą prób i błędów. Wynika to z tego, że pewna grupa zawodników lubią sprzęgła agresywne inni natomiast lubią delikatne i znalezienie właściwego ustawienia i opanowanie techniki startu zajmuje zawodnikom nawet kilka miesięcy.

Główny napęd sprzęgła musi być zabezpieczony osłoną; dopuszczalne są małe otwory (maksymalnie 10 mm) w osłonie  sprzęgła w celu chłodzenia. Nadmierne wycięcia w osłonie są zabronione. Dopuszcza się jedynie wycięcie do odkrycia tarczy dociskowej sprzęgła, aby umożliwić regulację sprężyn sprzęgła. Osłona musi być tak skonstruowana, aby w żadnym przypadku zawodnik lub pasażer nie miał przypadkowego kontaktu z elementami napędu / sprzęgła. Jej konstrukcja musi zabezpieczać palce zawodnika przed zranieniem.
Osłona musi być dopasowana do zębatki przystawki sprzęgła. Ponadto obowiązkowe jest stosowanie osłony w miejscu, w którym tylny łańcuch nawija się na zębatkę tylnego koła. W motocyklu żużlowym należy także obowiązkowo zastosować dodatkową osłonę, uniemożliwiająca wyrzucenie pękniętego łańcucha w górę. Można to uzyskać albo przez zastosowanie pełnej stalowej osłony łańcucha, bądź w wypadku użycia osłony plastykowej lub częściowo otwartej, przez zamocowanie stalowego sworznia o średnicy minimum 10 mm w dolnej tylnej ćwiartce poza zębatką kosza sprzęgłowego (patrz rysunki G/H/K). Jeśli sworzeń ulegnie zniszczeniu, musi być zastąpiony nowym.

Sprzęgło w motocyklu żużlowym wykorzystywane jest podczas startu i dojazdu do pierwszego łuku stanowi swego rodzaju kontrole trakcji. Zawodnik, aby uzyskać po starcie maksymalną przyczepność, może "pracować" manetką gazu lub dźwignią sprzęgła. Pierwszy sposób jest mało precyzyjny i powoduje zmianę obrotów, a co za tym idzie mocy motocykla, dlatego zawodnik po starcie delikatnie naciska dźwignie sprzęgła, dzięki czemu może w iwększym stopniu kontrolować motocykl, bez zmiany jego obrotów i stara się uzyskać maksymalną przyczepność tylnego kola do podłoża. Tzw. świeca na starcie jest najczęściej konsekwencją błędu technicznego zawodnika, który nie zdąży po starcie ponownie nacisnąć dźwigni sprzęgła.

REGULACJA
Jak wcześniej wspomniano sprzęgło motocykla żużlowego jest sprzęgłem poślizgowym wielotarczowym, co oznacza że przeniesienie mocy następuje poprzez połączenie cierne. Do produkcji sprzęgieł najczęściej używa się dur-aluminium, ponieważ materiał ten bardzo szybko odprowadza ciepło, które wytwarza się podczas tarcia. Elementy cierne dociskane są do siebie za pomocą sprężyn, których ustawienie decyduje o poprawności pracy sprzęgła (to właśnie te sprężyny mechanicy regulują tuż przed startem w motocyklu zawodnika). Gdy sprzęgło jest zbyt mocno dokręcone motocykl zbyt gwałtownie jest wysprzęglany po zwolnieniu dźwigni sprzęgła i zawodnik robi tzw. świecę. Zbyt słało dokręcone tarczki sprzęgłowe powodują ślizganie się elementów ciernych i następuje palenie się sprzęgła. Dlatego Sprzęgło w motocyklu jest równie ważne jak dobry silnik, bo właśnie dzięki sprzęgłu wykorzystuje się wszystkie atuty jednostki napędowej. Przygotowanie sprzęgła do zawodów stanowi jedno z najważniejszych oraz czasochłonnych czynności dla mechaników. Jeśli mechanik popełni błąd w przygotowaniu sprzęgła może dojść do spalenia tarczek i sprzęgło będzie miało bardzo specyficzny zapach.
Prawidłowy docisk sprzęgła czyli jego wyłączanie/wysprzęglanie uzależnione jest od docisku tarczek sprzęgłowych, oraz od tego, w jakim są stanie tarczki (czy nie są np. wygięte). Ustawienie to nie jest prostą czynnością i należy poświęcić bardzo wiele uwagi równomiernemu dokręcaniu nakrętek/cięgien dociskających sprężyny sprzęgłowe oraz równej wysokości tych sprężyn. Przy prawidłowym ustawieniu tarcz sprzęgłowych, przy wyciśniętej dźwigni sprzęgła, tylne koło lekko, bez żadnych oporów, powinno się obracać.

Przy składaniu kosza sprzęgła w jedną całość należy pamiętać o kolejności umieszczanie poszczególnych tarczek czy zębatek w koszu sprzęgłowym. W przypadku tarczek jako pierwszą wstawić do kosza należy tarczkę ferodową, następnie aluminiową lub stalową i dociskamy całość specjalną tarczką dociskową. Tarczki sprzęgłowe, zaraz po oponach, są najbardziej zużywalnymi elementami motocykla. A ich żywotność na najwyższym poziomie szacuje na około 10 startów. Jednak wielu zawodników używa je dłużej ale tylko dlatego iż ich wymiana jest bardzo kosztowna i nie wszystkich na tak częste wymiany stać. Kompletne sprzęgło Firmy NEB to koszt około 3900 zł natomiast kompletny wkład tarczek to koszt od 800-1200zl w zależności od wyboru modelu i producenta tarczek.
Na rynku funkcjonuje kilka firm produkujących tarczki sprzęgłowe, ale przypisy nie określają rodzaju i producenta tego elementu, dlatego zawodnicy często eksperymentują i stosują wszystkie dostępne rozwiązania w tym zakresie. Podobnie jest ze sprężynami sprzęgłowymi, a ich ilość sprawia, że odpowiedni wybór nie jest łatwy, zwłaszcza że dany producent ma w ofercie kilka rodzajów sprężyn. Kilkanaście lat temu w sprzęgłach "żużlówek" pojawiły się tak zwane tarczki Harushi, których główną zaletą jest to, iż dają możliwość delikatnego poślizgu sprzęgła bez obawy jego spalenia, co w znacznym stopniu pomaga podczas kontroli motocykla podczas startu. Ciekawostka jest to, iż oryginalne tarczki Harushi, produkowane są "chałupniczo" w Niemczech, a ich cena to około 55 euro za sztukę. Jednak to nie cena jest ich największym mankamentem a dostępność.

W przypadku regulacji sprzęgieł należy wspomnieć również o dźwigni sprzęgła  przy kierownicy, która połączona jest za pomocą linki z dolną dźwigienką przy wałku sprzęgła. Linki te nie mają określonego wymiaru, a zbudowane są ze splecionych drucików osłoniętych tzw. pancerzem. Polscy zawodnicy najczęściej używają linek Venhill. Jak wspomniano linka łączy dźwignię sprzęgła z dźwigienką przy koszu sprzęgłowym. Każda dźwigienka charakteryzuje się innym kątem gięcia i jej dobór zależy od indywidualnych preferencji zawodnika. Najpopularniejszą dźwigienką jest dźwigienka Domino

W momencie, gdy moment siły na wale przekracza maksymalne jaki sprzęgło jest zdolne przenieść, pomiędzy parami elementów ciernych powstaje poślizg.  Ze względu na to, że w czasie poślizgu energia mechaniczna zamieniana jest w cieplną, często konieczne jest chłodzenie sprzęgła (zawodnicy często stosują dodatkowe wentylatory które strumieniem powietrza chłodzą sprzęgła).
To właśnie ciepło z tarcia jest głównym wrogiem tarcz sprzęgłowych. W wyniku wysokiej temperatury tarcze ulegają deformacji, krzywią się, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń w pracy sprzęgła, "ciągnięcia" itd.
Przegrzewanie się tarcz najczęściej występuje na starcie, kiedy zawodnik szczególnie długo np. musi czekać puszczenie taśmy startowej lub na swoich partnerów, którzy ociągają się z podjechaniem do maszyny startowej. Przed spaleniem sprzęgło należy chronić przez przechylenie motocykla w prawo i oparcie go na przednim kole i prawym podnóżku, po czym należy zwolnić dźwignię sprzęgła, pozwalając się obracać tylnemu kołu, które w tej pozycji nie dotyka toru. W ten sposób można oczekiwać partnerów, nie ryzykując przegrzania sprzęgła.

Wybrane elementy sprzęgła

mechanizm (kosz) sprzęgłowy	Sprzęgło	wałek sprzęgła	sprężyna sprzęgła	osłona sprzęgła
	Zębatka wałka	zębatka kosza sprzęgłowego	wieloklin
	tarcza harushi	przekładka aluminiowa	tarcza ferodowa

W opisie wykorzystano fragmenty cyklu felietonów
z toruńskim mechanikiem Dariuszem Sajdakiem
jakie pojawiły się na portalu www.sportowefakty.pl